Dom Pamięci Żydów Górnośląskich

Dzieje Domu Przedpogrzebowego przy obecnej ul. Poniatowskiego są ściśle związane z przeszłością Gliwic, potwierdzając wielonarodową i wielokulturową historię naszego miasta. Dom Przedpogrzebowy wraz z przylegającym cmentarzem został oddany do użytku w maju 1903 r. Wybudowano go z funduszy gliwickiej gminy żydowskiej.

Budynek został zaprojektowany przez Maxa Fleischera. Ten architekt, który działał głównie w Wiedniu, na koncie ma wiele pięknych synagog, pomników, grobowców, rezydencji, kamienic i budynków przemysłowych. Dom Przedpogrzebowy to okazała budowla neogotycka wybudowana z czerwonej cegły klinkierowej. Zabytek przy ul. Księcia Józefa Poniatowskiego jest jedynym dziełem Fleischera w Polsce. Gliwicki Dom Przedpogrzebowy jest tym bardziej wartościowy, że po II wojnie światowej na Górnym Śląsku zachowało się niezwykle mało obiektów architektury związanych z kulturą żydowską.

Budynek służył gliwickiej diasporze do nocy kryształowej, czyli do jesieni 1938 roku. Oryginalnie budynek był podzielony na strefy funkcjonalne: kostnica, sala ceremonialna (z której można było wyjść bezpośrednio na cmentarz) oraz mieszkanie stróża, kancelaria oraz pomieszczenie rabina. W czasie drugiej wojny światowej w Domu Przedpogrzebowym znajdował się magazyn wojskowy. Ucierpiał zarówno budynek, jak i część macew w południowej części cmentarza oraz część muru. Po wojnie obiekt popadał w dalszą ruinę. W 1995 r. we wnętrzu Domu Przedpogrzebowego wybuchł pożar, który strawił dawne mieszkanie stróża (stróż mieszkał w budynku do 1991 roku).

Starania miasta o przywrócenie zabytkowi dawnego blasku sięgają 2003 roku, kiedy na wniosek władz Gliwic obiekt został wpisany do rejestru zabytków Województwa Śląskiego. Właścicielem Domu Przedpogrzebowego był wówczas Skarb Państwa, a użytkownikiem – Gmina Wyznaniowa Żydowska, która nie miała wystarczających funduszy na remont obiektu. Dlatego w 2008 roku miasto, widząc zagrożenie dla zabytku, zaproponowało Gminie Żydowskiej, że przejmie obiekt. Najpilniejsze prace remontowe przeprowadzono w 2009 roku. Równocześnie trwały poszukiwania funduszy na modernizację. Prezydent miasta zwrócił się o pomoc do 75 polskich i zagranicznych organizacji – żadna z nich nie zadeklarowała wsparcia finansowego. Gliwice nie mogły liczyć również na dofinansowanie ze Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego. Ostatecznie miasto sfinansowało inwestycję samodzielnie. Zasadnicze prace przy modernizacji Domu Przedpogrzebowego rozpoczęły się w maju 2014 roku. Zakres prac był bardzo szeroki: wykonano izolację fundamentów, odnowiono elewację budynku z cegły klinkierowej, wymieniono wszystkie instalacje elektryczne, sanitarne i wodociągowe, zainstalowano klimatyzację, usunięto stare tynki i położono nowe, wzmocniono sklepienie, ocieplono strop i zabezpieczono przeciwpożarowo więźbę dachową, zamontowano nowe sanitariaty, położono nowe posadzki, zamontowano oświetlenie, wymieniono okna i drzwi oraz zagospodarowano teren wokół. Wrażenie robi sala główna, gdzie odtworzono malowidła (polichromie). Modernizacja Domu Przedpogrzebowego kosztowała blisko 6,5 mln zł z budżetu miasta, w tym 660 tys. zł wyniesie naprawa i wzmocnienie dachu. Miasto zdecydowało się na rozszerzenie zakresu prac o remont dachu, aby mieć pewność, że pięknie odnowione wnętrza będą dobrze zabezpieczone.

Kalendarium

2008 – Miasto podpisało porozumienie z Gminą Wyznaniową Żydowską. Zabytkowy Dom Przedpogrzebowy przy ul. Poniatowskiego stał się własnością miasta, które postanowiło przywrócić mu dawny blask.

23 maja 2012 –Miejski Zarząd Usług Komunalnych otrzymuje od miasta zabytek w trwały zarząd.

25 lutego 2013 – MZUK podpisuje umowę z firmą Marco na opracowanie projektu przebudowy i adaptacji domu Przedpogrzebowego do celów wystawienniczo-muzealnych.

Grudzień 2013 – Gotowy jest projekt modernizacji.

Styczeń 2014 – MZUK rozpoczął przygotowywanie przetargu w celu wyłonienia wykonawcy modernizacji.

luty 2014 – MZUK otrzymuje pozwolenie na budowę oraz pozwolenie Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prowadzenie prac.

9 maja 2014 – po przeprowadzeniu postępowania przetargowego MZUK wyłonił wykonawcę robót. Została nim firma Konior. Rozpoczynają się prace.

Lipiec 2014 – na poddaszu budynku odkryto dużą kolonię gołębi, która w późniejszym czasie miała wpływ na przebieg prac przy modernizacji sali głównej oraz na utrzymanie terminów.

sierpień 2014 – po uzyskaniu opinii uprawnionego ornitologa, MZUK składa wniosek do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w sprawie usunięcia kolonii gołębi.

wrzesień 2014 – następuje oczyszczenie poddasza oraz dezynfekcja pomieszczenia; przeprowadzona zostaje dodatkowa ekspertyza tynków sklepienia sali głównej.

24 października 2014 – Wojewódzki Konserwator Zabytków zmienia technologię rekonstrukcji polichromii w sali głównej – z konserwacji na odtworzenie fresków.

11 grudnia 2014 – Wojewódzki Konserwator Zabytków wydaje wytyczne w sprawie zabezpieczenia budynku przed ptakami.

Luty 2015 – opracowana zostaje dokumentacja projektowa prac konserwatorskich sali głównej pod kątem zmiany technologii. Wszczęta zostaje procedura przetargowa w celu wyłonienia wykonawcy.

15 kwietnia 2015 – zawarta zostaje umowa z firmą Konior na wykonanie prac konserwatorskich w sali głównej.

Czerwiec 2015 – zakończone zostały prace konserwatorskie w sali głównej.

Lipiec 2015 – został opracowany projekt naprawy i wzmocnienia poszycia dachowego oraz ogłoszony został przetarg na wykonanie prac; 18 sierpnia 2015 – została podpisana umowa z firmą Konior na wykonanie prac.

31 sierpnia 2015 – wykonawca prac zgłosił zakończenie robót (za wyjątkiem dachu); rozpoczęła się procedura odbioru prac, która trwała aż trzy tygodnie.

21 września 2015 – zakończono czynności odbiorowe wszystkich prac (poza dachem); w tym samym dniu wyremontowany obiekt został odebrany również przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; zakończenie naprawy i wzmocnienia dachu planowane jest na 27 listopada 2015.

Listopad 2015 – Miejski Zarząd Usług Komunalnych podpisuje umowę z Muzeum w Gliwicach na dzierżawę obiektu.